Transformator bliski awarii? 6 objawów, które musisz znać!

Czas czytania: 4,5 min

Czy potrafisz rozpoznać, kiedy transformator zbliża się do punktu krytycznego? Awaria transformatora rzadko spada jak grom z jasnego nieba. Zwykle poprzedza ją seria ostrzeżeń - subtelnych, ale czytelnych dla tych, którzy wiedzą, gdzie patrzeć.

Na naszym blogu pisaliśmy ostatnio o 10 najczęstszych przyczynach eksplozji transformatorów  i jak ich uniknąć:
10 przyczyn eksplozji transformatorów – jak uniknąć tych katastrof?
To obowiązkowa lektura dla każdego, kto zarządza siecią elektroenergetyczną!

W tym artykule pokażemy Ci 6 sygnałów, których nie możesz zignorować, jeśli chcesz uniknąć przestojów, strat finansowych i ryzyka dla całej sieci elektroenergetycznej.

1. Temperatura wykracza poza normę – transformator przegrzewa się?

Prawidłowa temperatura pracy transformatora olejowego powinna oscylować w granicach 60–80°C (mierząc na powierzchni obudowy). Jeśli system monitorujący lub pirometr wskazuje wartości powyżej 90°C masz powód do niepokoju. Przy przekroczeniu 105°C zaczynają zachodzić nieodwracalne procesy starzenia izolacji, co skraca żywotność transformatora nawet o połowę!

W jednej z elektrociepłowni w Czechach, po zignorowaniu kilkutygodniowych wskazań temperatury powyżej 100°C, doszło do uszkodzenia izolacji i awarii uzwojeń średniego napięcia. Koszty naprawy i przestoju przekroczyły 120 000 EUR. Regularne monitorowanie i szybka reakcja na etapie 90°C mogły ograniczyć straty do kilku tysięcy.

2. Głośniejsza praca, trzaski, nieregularne dźwięki – co mówi Twój transformator?

Naturalny dźwięk pracy transformatora wynika z efektu magnetostrykcji rdzenia. W prawidłowych warunkach poziom hałasu wynosi około 40–60 dB dla transformatorów średniego napięcia. Jeżeli hałas przekracza 70 dB, a dodatkowo słychać trzaski, buczenie lub nieregularne brzęczenie – to wyraźna oznaka luzujących się uzwojeń lub przeciążenia.

Dźwiękowy monitoring akustyczny jest coraz częściej stosowany jako predykcyjne narzędzie diagnostyczne, pozwalające wykryć mikrozwarcia zanim staną się katastrofą.

3. Plamy oleju w okolicy? Wycieki oznaczają zagrożenie!

Średniej wielkości transformator zawiera od 500 do 10 000 litrów oleju izolacyjnego. Już ubytek rzędu 1% rocznie (np. przez nieszczelności uszczelek lub mikropęknięcia) może znacząco obniżyć skuteczność chłodzenia i izolacji. Wycieki są łatwe do zauważenia – olej pozostawia charakterystyczne plamy na podłożu lub obudowie.
W jednej z dużych stacji przesyłowych w Polsce odkryto nieszczelność zaworu odpowietrzającego po rutynowej inspekcji. Ubytek wynosił około 120 litrów oleju miesięcznie. Szybka reakcja i wymiana uszczelnień zapobiegła konieczności wymiany całego transformatora, co oszczędziło operatorowi blisko 300 000 PLN.

4. Zapach ozonu lub spalenizny – niewidzialne ostrzeżenie

Wyładowania niezupełne mogą pojawić się na długo przed awarią. Powodują powstawanie ozonu (O₃) i charakterystycznego zapachu spalonej izolacji. Wykrycie podwyższonego poziomu ozonu w powietrzu (powyżej 0,1 ppm) w pobliżu transformatora to sygnał do natychmiastowej inspekcji.

Warto wiedzieć, że degradacja izolacji przyspiesza lawinowo: każdy 1% wilgotności w oleju zwiększa ryzyko powstawania wyładowań o ok. 10%.

5. Nieprawidłowe wskazania systemów monitorujących – napięcie i prąd szaleją?

Systemy SCADA, przekaźniki zabezpieczeniowe czy sensory online rejestrują wahania napięcia, skoki prądowe, zmiany temperatury oleju lub przepływu. Jeżeli obserwujesz:

Nagły wzrost napięcia powyżej 110% wartości znaimonowej,
Przeciążenie prądowe utrzymujące się powyżej 1,2x In przez dłużej niż 15 minut,
Spadek rezystancji izolacji poniżej 1 MΩ, oznacza to, że transformator jest w stanie przeciążenia lub degradacji.
Operator jednej z niemieckich farm fotowoltaicznych zauważył niestabilność parametrów prądowych transformatora o mocy 2,5 MVA. Po szczegółowej analizie okazało się, że powodem była degradacja izolacji na skutek mikroprzepięć w wyniku nieregularnej pracy inwerterów. Wczesna diagnoza pozwoliła na zaplanowanie wymiany w okresie niskiego obciążenia – bez strat produkcyjnych.

6. Dym, iskrzenie – ostatnie ostrzeżenie przed katastrofą

Jeżeli dochodzi do widocznego dymu lub iskrzenia, mamy do czynienia z reakcjami nieodwracalnymi: zwarciem międzyzwojowym lub przepaleniem uzwojeń. Temperatura lokalna w takim przypadku potrafi osiągać ponad 600°C, a czas na reakcję to kwestia minut.

Pamiętaj: używanie niewłaściwego środka gaśniczego (np. wody) grozi porażeniem prądem i rozprzestrzenieniem ognia.

Jak reagować, gdy sygnały zagrożenia są widoczne?

✔ Natychmiast odłącz transformator od zasilania w przypadku przegrzania, dymienia, iskrzenia.
✔ Wezwij służby techniczne – profesjonalna diagnostyka oceni skalę problemu.
✔ Pamiętaj: żadnej wody! – gaś tylko odpowiednimi środkami dla urządzeń elektrycznych.
✔ Monitoruj resztę sieci – awaria transformatora może przeciążyć inne elementy infrastruktury.
✔ Zaplanuj naprawę lub wymianę – czasem modernizacja wystarczy, czasem konieczna jest szybka wymiana urządzenia.

Prewencja to oszczędność – nie tylko czasu, ale i pieniędzy

Regularne przeglądy, diagnostyka termowizyjna i predykcyjne systemy monitorujące to najlepsza inwestycja w bezpieczeństwo i ciągłość dostaw energii. W ofercie Energeks znajdziesz kompletne rozwiązania, które pomogą Ci wychwycić niepokojące objawy, zanim przerodzą się w poważne awarie.

Potrzebujesz transformatora na już? Sprawdź nasz sklep z transformatorami dostępnymi od ręki, by nie dopuścić do przestojów w pracy sieci. A jeśli chcesz być na bieżąco, wymieniać się doświadczeniami i wiedzą – dołącz do naszej społeczności ekspertów i pasjonatów energetyki na LinkedIn Energeks.

Bezpieczeństwo transformatora zaczyna się od świadomości. Nie ignoruj sygnałów, które mogą uratować Twój sprzęt - i Twój budżet.