Projektowanie w procesie inwestycyjnym

Warunkiem rozpoczęcia każdej budowy względnie modernizacji istniejącego obiektu jest posiadanie przez inwestora kompletnej dokumentacji technicznej zatwierdzonej przez różnorodne instytucje. Wybrany zaś do realizacji projekt powinien  stanowić możliwie optymalne pod względem technicznym, ekonomicznym i organizacyjnym rozwiązanie zadania inwestycyjnego, spełniające wymagania określone w założeniach projektowych. W referacie scharakteryzowano podstawowe elementy składające się na proces projektowania, przedstawiono techniczne uwarunkowania tego procesu oraz  podjęto próbę opisania zmian zachodzących w procesie projektowania w warunkach gospodarki rynkowej.

Wstęp

Projektowanie stanowi zespół czynności mających na celu opracowanie kompletnej dokumentacji technicznej – projektu budowlanego i projektów wykonawczych – określającej rozwiązanie zagadnień technicznych, organizacyjnych i ekonomicznych, niezbędnych do wykonania określonego zamierzenia inwestycyjnego (np. budowy nowego obiektu technicznego, przebudowy względnie modernizacji obiektu istniejącego). W procesie projektowania, projekt budowlany (PB) jest dokumentem, na podstawie którego inwestor uzyskuje stosowne pozwolenia na budowę. Projekty wykonawcze (PW) stanowią z kolei dokumentację, na podstawie której zamawia się maszyny i urządzenia, aparaty i materiały, wykonuje się poszczególne części urządzeń i dokonuje montażu (budowy). Projekty wykonawcze stanowią ponadto podstawę rozliczeń finansowych pomiędzy inwestorem (zleceniodawcą) a wykonawcą zadania.

Istotny wpływ na proces projektowania mają zasady przygotowania i organizacji samego procesu inwestycyjnego oraz jego skala. W dużych zamierzeniach inwestycyjnych (budowa nowych stacji elektroenergetycznych, bloków energetycznych, elektrociepłowni, modernizacji dużych obiektów itp.) przywiązywane jest duże znaczenie do prac przygotowawczych, którymi najczęściej zajmują się wyspecjalizowane w danej branży firmy projektowo-konsultigowe.

W procesie projektowania dominującą rolę spełnia w zakresie budownictwa ogólnego „architekt” natomiast w przemyśle dostawca technologii „technolog”, który określa założenia projektowe dla poszczególnych branż uczestniczących w procesie inwestycyjnym, określa zagospodarowanie terenu, dobiera podstawowe urządzenia, jest organizatorem zespołów projektowych, decyduje o ostatecznym kształcie dzieła inwestycyjnego. Jednocześnie jako kierownik inwestycji kontroluje przebieg budowy.

Techniczno-prawne uwarunkowania projektowania

Na przestrzeni ostatnich lat ukazało się szereg aktów prawnych normujących zasady realizacji procesu inwestycyjnego w obiektach budowlanych, wg których powinny być budowane i modernizowane, a tym samym projektowane, układy elektroenergetyczne w elektrowniach, elektrociepłowniach oraz w szeroko rozumianym przemyśle a także instalacje elektryczne w budownictwie ogólnym.

Do aktów tych należy zaliczyć między innymi:

• Ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. „Prawo budowlane” (Dz. U. Nr 89 z 1994 r. ,poz 414; Dz. U. Nr 100 z 1996 r. ,poz. 465; Dz. U. Nr 106 z 1996 r. , poz. 496; Dz. U. Nr 146 z 1996 r. , poz. 680; Dz. U. nr 88 z1997 r. , poz. 554; Dz. U. nr 111 z 1997 r. , poz.726), normująca działalność w zakresie projektowania, budowy, utrzymania, i rozbiórki obiektów budowlanych;
• Ustawę z dnia 10 kwietnia 1997 r. „Prawo energetyczne” (Dz. U. nr 54, z 1997 r. ,poz. 348), określającą zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, zasady i warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych, także określające organy właściwe w sprawach gospodarki paliwami i energią;
• Polską Normę PN/E-05009 (obecnie zaktualizowana PN-IEC 60364) „Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych”, będąca ścisłym odpowiednikiem międzynarodowej normy arkuszowej IEC-364 o identycznym tytule, zakresie i układzie;

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 21 czerwca 1994 r. (Dz. U. Nr 84 z 1994 r. Poz.386) norma ta została wprowadzona do obowiązkowego stosowania.

• Polską Normę PN-E-05115 „Instalacje elektroenergetyczne prądu przemiennego o napięciu wyższym od 1 kV

Akty te wprowadzają nowe zasady wyposażenia obiektów budowlanych w instalacje elektryczne oraz zasady wykonywania tych instalacji.  Zasady te zarówno w przypadku modernizowanych instalacji jak
i instalacji nowobudowanych powinny być bezwzględnie stosowane.

Nowo budowane instalacje elektryczne muszą być tak zaprojektowane i wykonane aby nie stwarzały zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym, oparzeń, obrażeń w wyniku eksplozji oraz nie emitowały nadmiernego hałasu. Wszystkie nowoprojektowane instalacje i urządzenia powinny również zapewniać racjonalne i oszczędne zużycie energii przy zachowaniu:

• niezawodności współdziałania z siecią,
• bezpieczeństwa obsługi i otoczenia po spełnieniu wymagań ochrony środowiska,
• zgodności z wymaganiami obowiązujących przepisów, a w szczególności przepisów:

prawa budowlanego, o ochronie przeciwporażeniowej, o ochronie przeciwpożarowej, Polskich Norm wprowadzonych  do obowiązkowego stosowania lub innych przepisów wynikających z technologii wytwarzania energii.

Spełnienie tych wymagań zależy w znacznym stopniu od projektanta, który powinien właściwie dobrać i ocenić znaczenie poszczególnych urządzeń elektrycznych w projektowanym obiekcie i systemie elektroenergetycznym.

Struktura procesu projektowania

Skala inwestycji decyduje z jednej strony o organizacji procesu inwestycyjnego a z drugiej strony
w sposób istotny wpływa na kształt procesu projektowania. Dla dużych zadań inwestycyjnych projekty wykonuje się na ogół w trzech fazach, w postaci projektu budowlanego, projektu podstawowego
i projektu wykonawczego, przy czym każdy faza projektowania, każda dokumentacja techniczna musi być zatwierdzana przez inwestora względnie urząd (w przypadku projektu budowlanego) i musi stanowić podstawę do dalszych opracowań.

Projekt budowlany jest opracowaniem wykonywanym tylko w sytuacji kiedy dana inwestycja wymaga uzyskania pozwolenia na budowę w myśl ustawy „Prawo Budowlane”. Szczegółowe wytyczne co do treści i formy projektu budowlanego regulowane są Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia
03 lipca 2003 w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego.

Projekt podstawowy powinien zawierać ustalenia określające cel, program i wymagania stawiane inwestycji, opis metody i cykl jej realizacji oraz koszty. W fazie projektu podstawowego następuje wybór wariantu rozwiązania przewidzianego do realizacji, dobór podstawowych urządzeń i aparatury oraz określenie głównych wskaźników technicznych i ekonomicznych nowoprojektowanego obiektu. Projekt wykonawczy jest w zasadzie szczegółowym opracowaniem wariantu rozwiązania wybranego w projekcie podstawowym. Zawiera komplet dokumentacji technicznej wszystkich elementów realizowanego zadania także i rozwiązań wielobranżowych. W tej fazie projektowania sporządzane są zestawienia aparatów i urządzeń, maszyn i materiałów niezbędnych do realizacji zadania oraz kosztorysy.

Dla niewielkich i typowych urządzeń, zadań inwestycyjnych nie wymagających uzyskania pozwolenia na budowę, wykonuje się z reguły tylko projekty wykonawcze na podstawie potwierdzonych założeń projektowych.

Kierunki zmian w organizacji projektowania

Od momentu wejścia na drogę gospodarki rynkowej projektowanie w Polsce podejmuje wiele działań dostosowawczych, mających na celu usprawnienie zarówno procesu projektowania jak i narzędzi za pomocą których poszczególne projekty są realizowane. W zapomnienie odchodzą deski kreślarskie a ich miejsce zajmują niejednokrotnie wyrafinowane programy komputerowe  (graficzne, obliczeniowe) wspomagające proces projektowania a tym samym zwiększające efektywność pracy. Prawami wolnego rynku stymulowana jest również struktura firm projektowych, których wielkość jest mocno zróżnicowana i zależy od potrzeb i zakresu działania. Tradycyjne wielobranżowe biura projektowe, zajmujące się jedynie projektowaniem mają coraz większe kłopoty z utrzymaniem się na rynku. Ich miejsce zajmują firmy inżynierskie oferujące pełny zakres usług występujący w procesie inwestycyjnym, tzw. realizację „pod klucz”, w których kilkuosobowe biuro projektowe stanowi integralną część przedsiębiorstwa. Coraz częściej firmy projektowe umownie lub kapitałowo związane są z wykonawcą.

Zmienia się również organizacja realizacji projektu, która jeszcze nie tak dawno była skupiona w obszarze działania jednego wielobranżowego biura projektowego. Obecnie coraz więcej dużych projektów realizowanych jest w układzie rozproszonym, tj. przez wiele podmiotów reprezentujących poszczególne branże (budowlaną, instalacyjną, elektryczną, automatyki, cieplną itp.). Niejednokrotnie kilkuosobowy zespół, tworzący biuro projektowe, jest tylko organizatorem działań projektowych; do realizacji zadania angażuje niezbędnych fachowców, z którymi zawiera umowy o wykonanie określonego dzieła projektowego, samo natomiast odpowiada za koordynację i kompleksowość dokumentacji. Działanie takie wymaga jednak umiejętności współpracy z jednostkami projektowymi
o specjalistycznym charakterze i dużego doświadczenia w projektowaniu.

Zmieniające się zasady przygotowania i organizacji procesu inwestycyjnego w rozwijającej się gospodarce rynkowej, mają niewątpliwy wpływ na proces projektowania i na rolę projektanta w tym procesie. Inaczej bowiem opracowywany jest projekt w przypadku, gdy będzie on podstawą przetargu na  realizację inwestycji a inaczej jeżeli stanowi on element całości inwestycji realizowanej „pod klucz”. W pierwszym przypadku projektant ma duże pole manewru w zakresie zastosowanych rozwiązań, urządzeń, materiałów i nie jest ograniczony od góry ceną inwestycji. Ma on również czas na dopracowanie założeń projektowych. Niejednokrotnie podstawą realizacji projektu wykonawczego jest projekt podstawowy, w którym szczegółowo są opisane wybrane do realizacji rozwiązania. W przypadku inwestycji realizowanych „pod klucz” proces projektowania rozpoczyna się w momencie składania oferty na realizację inwestycji, a założenia projektowe to niejednokrotnie tylko specyfikacja istotnych warunków zamówienia stanowiąca integralną część zapytania ofertowego. W tym przypadku rolą projektanta, zespołu projektowego, jest znalezienie kompromisu pomiędzy rozwiązaniem technicznym, które nigdy nie powinno pozostawiać żadnych wątpliwości, a ceną, która jest kluczowym elementem każdego przetargu. Dodatkowo dochodzi jeszcze element czasu, w którym trzeba ofertę przedłożyć. Wymaga to od projektanta, zespołu projektowego, dużej wiedzy zarówno technicznej jak i handlowej, doświadczenia i odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Błąd w tym przypadku może stanowić o odrzuceniu oferty z powodu przeszacowania inwestycji lub poniesieniu strat finansowych w sytuacji jej niedoszacowania. Jest to sytuacja kiedy na etapie oferty zachodzi konieczność wykonania koncepcji projektowych czy wręcz projektu podstawowego, który stanowi ważny dokument załączany do oferty. Wymaga to dużego wysiłku i nakładu pracy ze strony zespołu projektowego przygotowującego ofertę. Należy zaznaczyć że w krajowych realiach taka praca projektowa wykonywana jest zawsze nieodpłatnie. W krajach zachodnich powszechną zasadą jest odpłatność za opracowania projektowe, o ile zamawiający takich opracowań wymaga w ramach oferty.

Z organizacją projektowania niewątpliwie związana jest jakość świadczonych usług projektowych. Firmy, biura projektowe chcąc konkurować na rynku i przygotować się do warunków, które obowiązują w krajach Unii Europejskiej muszą zapewnić odpowiednią jakość świadczonych przez siebie usług. Aby to zapewnić poddają się procedurom sprawdzającym według normy PN-ISO 9001, która stanowi model zapewnienia jakości w projektowaniu, pracach rozwojowych, produkcji, instalowaniu i serwisie.

Najważniejszym elementem w procesie projektowania jest czas. Z jednej strony jest on niezbędny aby w sposób prawidłowy wykonać projekt stosując optymalne rozwiązanie techniczne, natomiast z drugiej strony jest podstawowym elementem decydujący o koszcie wykonania projektu. Obecnie coraz bardziej zauważalnym problemem w projektowaniu jest stale rosnąca presja na ograniczanie czasu potrzebnego na wykonywanie projektu i minimalizację związanych z tym procesem kosztów. Należy zauważyć, że oszczędzanie na kosztach projektowania, od którego wiele zależy w procesie inwestycyjnym, może w konsekwencji podnieść koszty realizacji całej inwestycji a rozwiązanie techniczne aczkolwiek w pełni poprawne wcale nie musi być rozwiązaniem optymalnym. Badania zagraniczne wykazują, iż na etapie projektowania można zaoszczędzić prawie 15 – 20 % kosztów inwestycji. W trakcie prac studialnych, opracowania założeń czy projektu podstawowego efekt ten może być znacznie większy.  Z drugiej strony możliwość popełniania przypadkowego błędu przez projektanta działającego pod stałą presją czasu wynikającego z ograniczania czasu potrzebnego na projektowanie a w konsekwencji z obniżenia kosztów projektu jest bardzo duża. Konsekwencje błędu projektanta, przy jednoczesnym braku czasu na rzetelną weryfikację projektu przez sprawdzającego, mogą być istotne zarówno dla firmy projektowej jak i dla całej realizowanej inwestycji.

Podsumowanie

Projektowanie jest niezwykle ważnym elementem procesu inwestycyjnego. To na etapie projektowania określa się podstawowe parametry techniczne nowej inwestycji. Decyduje się o jej niezawodności, funkcjonalności i optymalnym rozwiązaniu technicznym. Poprawna realizacja projektów, zwłaszcza projektów wykonawczych może w sposób istotny przyczynić się do obniżenia kosztów inwestycji, skrócenia czasu niezbędnego na montaż, budowę.

Największą wartością każdej jednostki projektowej są ludzie, projektanci, dysponujący dużą wiedzą techniczną, doświadczeniem, znający realia rynku, umiejący współpracować z innymi jednostkami projektowymi o specjalistycznym charakterze oraz wyposażeni w odpowiednie narzędzia wspomagające proces projektowania. W realiach gospodarki rynkowej udział projektanta w realizacji inwestycji, projektowanie, rozpoczyna się już na etapie opracowania oferty a kończy po przekazaniu obiektu do eksploatacji i w zasadzie dotyka większości zadań występujących w procesie inwestycyjnym.

Literatura:

K. Krassowski: „Projektowanie budowlane po wejściu Polski do Unii Europejskiej”; Inżynier budownictwa; Grudzień, 2004